Denk jij weleens aan jouw naderende einde? Zo niet, dan is het misschien tijd om dat eens te gaan doen. Goed nieuws: uit onderzoek blijkt dat kunst helpt.

In 2020 haalde hoogleraar Enny Das al eens de krant met haar onderzoek naar de Terror Management Theory. Volgens deze theorie lijdt de mens aan een continue, onbewuste doodsangst. Das onderzocht of het mogelijk is om de etterende doodsangst die in ons huist, te verminderen door ons bloot te stellen aan onze eigen dood. Geen zorgen: kettingzagen en andere martelinstrumenten kwamen niet te pas aan deze onderzoeksopstelling: Das nam haar toevlucht tot de kunst.

Zij benaderde de kunstenaars Babs Bakels en Vibeke Mascini en samen kwamen zij tot de kunstinstallatie This body that once was you. De kunstinstallatie, die te zien was in Felix Meritus in Amsterdam, bestaat een ruimte met een stoel in het midden van een vierkant veld van verneveld menselijk botstof. De deelnemers van het onderzoek worden uitgenodigd om een-voor-een plaats te nemen op de stoel en – in een geleide meditatie – de negen stappen de dood en de ontbinding van het lijf te onderzoeken. Niet van zomaar een lijf, maar van het eigen lijf.

Een heftige kunstinstallatie, maar niet zonder effect. De wetenschappelijke testgroep die de meditatie onderging, bleek na afloop werkelijk minder moeite te hebben met de dood. En mensen die minder opzien tegen de dood, voelen zich gelukkiger. De testresultaten zijn zo indrukwekkend dat de NRC afgelopen zaterdag besloot een tweede artikel aan het onderzoek te wijden.

Uit de onderzoeksresultaten van Das blijkt dat de angst voor de dood in feite niet zo heel erg veel verschilt van die van andere fobieën. Natuurlijk, de kans dat je werkelijk vast komt te zitten in een lift of uit een achtbaan valt is wel iets kleiner dan de kans dat je dood gaat (reminder: die is 100%). Maar we weten helemaal niet of de dood wel eng is. Angst voor het ongewisse is in feite altijd irreeël, stelt Das. De remedie is die Das kiest is dan ook vergelijkbaar met de behandeling van andere therapieën: blootstellen aan de angst.

Babs Bakels en Vibeke Mascini hebben iets heel bijzonders bereikt met hun installatie. Dit kunstwerk biedt een surrogaat voor de dood.

Luister ook naar aflevering 3 van de podcast “Kassiewijle” van de VPRO over dit kunstwerk.

This body that once was you II

2021, met Vibeke Mascini
Audio installation. Sound recording of guided meditation, chair, 330grams of dust derived from human bone. Duration: 25 min.

De installatie was te zien van 9 tot 15 juni 2021 in Felix Meritis. Gezeten in een veld van menselijk botstof visualiseert de bezoeker zijn eigen dood.[ …] De oefening is gebaseerd op The nine cemetery contemplations, een boeddhistische meditatie uit de Maha Satipatthana sutta, die zich specifiek richt op lichamelijke onthechting en doodsbewustzijn. Onder begeleiding van de Amerikaanse Zen-priester Joan Halifax ondergingen Bakels en Mascini de meditatie. Die begint met de zin “Je bent vandaag gestorven” en volgt het uiteenvallen van het lichaam in negen stadia, tot het moment waarop botten in stof opgaan en volledig oplossen in hun omgeving. (uit: persbericht Felix Meritus)